Informacje o obiekcie:
Po I rozbiorze Polski w 1772 roku główne twierdze Pomorza: Gdańsk i Toruń pozostawały w rękach polskich. Król pruski Fryderyk II, przewidując nieuchronną wojnę z Rosją, polecił budowę twierdzy na kępie wiślanej między Kwidzynem a Grudziądzem.
? HISTORIA ? do jej realizacji przystąpiono w 1774 roku według projektu hrabiego d?Heinze, który jeszcze w tym samym roku opuścił to stanowisko z powodu choroby. Zastąpił go Szwajcar w służbie pruskiej, inżynier Paul von Gontzenbach, który wcześniej realizował twierdzę w Srebrnej Górze koło Kłodzka. Warunki geologiczne na Pomorzu były zupełnie inne ? trzeba było zmagać się z wodą, mułem i piaskiem. Po dwukrotnych powodziach Fryderyk II zgodził się na przeniesienie budowy twierdzy w pobliże Grudziądza. Cytadelę grudziądzką wzniesiono 1,5 km na północ od miasta, na wysokim brzegu Wisły. Miejsce miało doskonałe naturalne otoczenie ? od północy otoczone wodami rzeki Osy, od wschodu i południa kanałem Trynka.
? BUDOWA TWIERDZY ? twierdzę wytyczono w terenie 6 czerwca 1776 r. podczas wizytacji budowy przez króla Fryderyka II. Upamiętnia to kamień stojący w obrębie donżonu z napisem ?6 Juni 1776?. Prace ruszyły w szybkim tempie. Do budowy chodników minerskich sprowadzono ze Śląska górników, a na miejscu powstało kilka cegielni. Przy budowie twierdzy pracowało 6918 ludzi, w tym 367 murarzy. Gdy w 1780 roku brakowało cegły, przystąpiono do rozbiórki dawnych zamków krzyżackich w Rogoźnie i Grudziądzu. Ogółem do budowy wykorzystano niewyobrażalną liczbę 130 milionów cegieł. Trudności natury technicznej spowodowały, że umocnienia trzeba było głębiej fundamentować, korytować wypływające stąd liczne źródła. Opiewający na 1,8 miliona talarów kosztorys okazał się niewystarczający, dlatego zrezygnowano z budowy części projektowanych chodników. Z 56 400 metrów korytarzy zrealizowano 32 000, założono też miny demolacyjne pod wałami bastionów i rawelinów do rozrzucania własnych dział na wypadek ich zdobycia. Budowę twierdzy zakończono w 1789 roku, a ostateczny koszt jej budowy wyniósł 3 671 146 talarów.
? ARCHITEKTURA ? plan cytadeli oparty był na połowie regularnego ośmiokąta z centralnie umieszczonym donżonem, 5 bastionami i 4 rawelinami. Od strony Wisły dziedziniec zamykał Wielki Magazyn, w którym mieściło się wiele pomieszczeń gospodarczych: spichrz na mąkę, piekarnia, kuźnia i mieszkania intendentów. W dolnej kondygnacji znajdował się browar, gorzelnia, pomieszczenia składowe oraz stajnie. Do cytadeli prowadziły cztery bramy: Górna od południa (dzisiejszy wjazd od ulicy Czwartaków), Dolna od północy oraz para Bram Wodnych od strony Wisły. Twierdzę wzmocniło zbudowane od południa tzw. Dzieło Rogowe, którego budowę rozpoczęto w 1788 roku.
? OBLĘŻENIE TWIERDZY ? twierdza w Grudziądzu spełniła swoją militarną rolę tylko raz, w czasie wojen napoleońskich w 1807 roku. Cytadela była wówczas od stycznia blokowana i oblężona przez wojska francusko-polskie. Obroną twierdzy kierował generał baron Wilhelm de Courbiere. Oblężenie zakończył pokój zawarty 9 lipca 1807 roku w Tylży, jednak wojska odstąpiły od oblegania dopiero w grudniu tegoż roku. Podczas walk z załogi liczącej 5813 ludzi poległo zaledwie 23 żołnierzy, a dalszych 751 zmarło z powodu epidemii. Na skutek
rewolucyjnego postępu w sztuce militarnej twierdza straciła na znaczeniu już w połowie XIX wieku, jednak po wybudowaniu w 1879 roku mostu przez Wisłę w Grudziądzu przywrócono jej wartość bojową. W 1920 roku cytadelę przejęło Wojsko Polskie, lokując w twierdzy 18. Pułk Ułanów Pomorskich.
? WIĘZIENIE ? grudziądzka cytadela, poza funkcją militarną, pełniła w przeszłości rolę więzienia politycznego. Osadzono tu m.in. żołnierzy
powstania listopadowego, a w latach 1838-1839, w celi nad Bramą Dolną, więziono niemieckiego poetę Fritza Reutera za przynależność do korporacji studenckich głoszących ideę zjednoczenia Niemiec. W 1910 roku urządzono w celi muzeum pamiątek po poecie. W czasie I wojny światowej w twierdzy internowano wziętych do niewoli oficerów Ententy. Z kolei podczas II wojny światowej w cytadeli więziono jeńców wojennych oraz ludność cywilną.
? ZWIEDZANIE ? cytadela jest dziś obiektem zajmowanym przez wojsko, jednak jest ona udostępniana do zwiedzania. Najłatwiej zwiedzić twierdzę 3 maja i 11 listopada. Wówczas zwiedzanie z przewodnikiem jest bezpłatne. Ponadto cytadelę można zwiedzać w każdą sobotę od maja do października ? zbiórka przed bramą wjazdową o godzinie 10:45. Obsługą ruchu turystycznego zajmuje się Wojskowe Stowarzyszenie Kulturalno-Edukacyjne “RAWELIN”. Zasady zwiedzania cytadeli znajdą Państwo pod poniższym linkiem.
http://www.rawelin-grudziadz.pl
Wojskowe Stowarzyszenie Kulturalno-Edukacyjne RAWELIN
ul. Anny Walentynowicz 1, 86-300 Grudziądz
tel. 504-991-262