Informacje o obiekcie:
? FORT WIELKA KSIĘŻA GÓRA – Góry Księże, dominujące nad Grudziądzem od wschodu, to z punktu widzenia obrony miasta najważniejsze strategicznie miejsce. Atakujący grudziądzką twierdzę wróg miałby stąd doskonały punkt obserwacyjny, a ustawione tu działa umożliwiałyby ostrzał zabudowy oraz mostu kolejowo-drogowego na Wiśle. Dlatego u schyłku XIX wieku pruskie władze wojskowe zdecydowały o budowie w tym miejscu potężnych fortyfikacji, w tym najcięższych ? pancernych.
? HISTORIA OBIEKTU – Fort Wielka Księża Góra zbudowano na kulminacji wzgórza i na jego zachodnim stoku, na sztucznie uformowanych tarasach. Prace budowlane rozpoczęto w 1889 roku i już dwa lata później ukończono dwa schrony piechoty oraz schron amunicyjny. W latach 1894-95 wzniesiono kompleks dwóch połączonych ze sobą i wyposażonych w pancerne wieże schronów: koszarowy piechoty oraz baterię pancerną. W latach 1898-1900 powstał kolejny schron koszarowy piechoty oraz 6 dwukomorowych wartowni wbudowanych w wał fortu. W wale umieszczono także pięć podwójnych stanowisk dla przewoźnych wieżyczek armat 5,3 cm. Prawdopodobnie w 1905 roku zbudowano jeszcze dwukomorowy schron sanitarny, a w fosie zlokalizowano cztery żelbetowe stanowiska obserwacyjne. W następnych latach fort zelektryfikowano oraz zbudowano wartownię przy bramie głównej. Całość chroniona była kratą forteczną oraz szerokim pasem zasieków z drutu kolczastego.
Wojsko Polskie przejęło w 1920 roku obiekt opróżniony z agregatów dieslowskich, zaś wieże pancerne były pozbawione luf. We wrześniu 1939 roku fort został obsadzony przez oddziały tyłowe. Urządzono to zapasowe stanowisko dowodzenia oraz obserwatorów artylerii. W schronie sanitarnym urządzono szpital polowy. Podczas okupacji Niemcy umieścili w forcie magazyn amunicji i materiałów wybuchowych. W lutym 1945 roku warownię zajęły wojska radzieckie i z ciężkich haubic ostrzeliwały stąd miasto. Po wojnie Wojsko Polskie urządziło tu magazyny. W 2000 roku fort został sprzedany osobie prywatnej, jednak przez kolejne lata ulegał stopniowemu niszczeniu. Obecny właściciel od 2008 roku stara się przywrócić obiektowi dawną świetność.
? NA CO ZWRÓCIĆ SZCZEGÓLNĄ UWAGĘ? Wyjątkowym obiektem jest bateria pancerna haubic ? jedna z trzech istniejących w Polsce. W stropie schronu znajdują się cztery wieże pancerne haubic 15 cm wz. 93. Wieże takie, wyprodukowane w Zakładach Grusona w Magdeburgu (przejętych wkrótce przez koncern Kruppa) były swego czasu bardzo drogimi i nowoczesnymi konstrukcjami. Szybkostrzelność haubic wynosiła 2 strzały na minutę, a przy kącie nachylenia 18 ? 32° wzrastała do 4 strzałów na minutę. Zasięg strzału wynosił 7.200 metrów, zaś amunicję stanowiły granaty. Obsadę wieży stanowił podoficer oraz 4 kanonierów.
Warto także zwrócić uwagę na obrotową wieżę obserwacyjną artylerii wz. 94, unikalną, bowiem wyprodukowano ich zaledwie cztery sztuki. Na głównym koszarowcu piechoty zlokalizowano także wieżę obserwacyjną artylerii wz. 96. Ma ona zmodernizowany, stożkowaty kształt, zwiększający prawdopodobieństwo rykoszetu pocisku. Zastosowano w niej dalmierz Zeissa, co znacznie poprawiło dokładność obserwacji.
Wszystkie wspomniane wieże pancerne są jedynymi obiektami tych wzorów na ziemiach Polski. Koniecznie trzeba przejść się korytarzem podziemnym (poterną) łączącym schron piechoty (na którym umieszczone są wieże obserwacyjne) z baterią pancerną. Korytarz ten, o szerokości 90 cm i wysokości 2 m, służył nie tylko do przemieszczania się załogi, ale poprowadzono tędy także rury do komunikacji głosowej oraz przewody telefoniczne.
W 2018 roku Fort Wielka Księża Góra został wpisany do wykazu muzeów prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pod własną nazwą. Pierwszą stałą ekspozycję, tj. ?Izbę martyrologii ludności polskiej na Księżych Górach w latach 1939-1945? można obejrzeć w jednym ze schronów piechoty. Pod koniec 2019 roku stworzona została kolejna wystawa prezentująca ponad 100-letnią historię Fortu oraz Grudziądza, w tym prezentacja wszystkich pięciu armii stacjonujących na terenie Fortu w okresie 1889-1996. Dla najmłodszych otwarta została ścieżka przyrodniczo-edukacyjna, która prowadzi do 400-letniego dębu ?Bartuś?. W 2020 roku rozpoczęto budowę obiektu wystawienniczego, w którym znajdować będzie się makieta obiektu, manekiny przedstawiające ubiór żołnierzy oraz gabloty z przedmiotami z poszczególnych okresów historycznych. Podczas sezonu letniego organizowane są różne wydarzenia o tematyce militarnej i patriotycznej. Możliwy jest też nocleg w odrestaurowanym Domu Wałmistrza.
? ZWIEDZANIE – Obsługą ruchu turystycznego w forcie zajmuje się Stowarzyszenie Fort Wielka Księża Góra.
Wielkie Lniska 22, 86-302 Grudziądz
tel. 607 399 030, fortwkg@gmail.com
www.fb.com/fwkg.grudziadz
www.fortwkg.eu/