HISTORIA W PIGUŁCE

OKRES PRZEDKRZYŻACKI

1222  – książę Konrad Mazowiecki nadał w dniu 5 sierpnia w „Lonyz”(prawdopodobnie w Łońsku na Kujawach) biskupowi Prus Chrystianowi dobra w ziemi chełmińskiej wraz z Grudziądzem. Jest to pierwsza pewna wzmianka źródłowa o Grudziądzu. Wkrótce biskup założył tu swoja główna siedzibę i najpewniej miasto biskupie oraz prawdopodobnie rozpoczął budowę murowanego zamku.

PANOWANIE KRZYŻAKÓW

1228 – 23 kwietnia Konrad Mazowiecki nadał pozostała część ziemi chełmińskiej Krzyżakom jako bazę materialna dla działań w obronie misji pruskiej.
1231 – biskup Chrystian w drodze wymiany dóbr z Krzyżakami skomasował swoje posiadłości w ziemi chełmińskiej tworząc kasztelanię biskupia niezależna zarówno od księcia Konrada jak i od Krzyżaków.
1233 – 1239 – biskup Chrystian przebywa w niewoli pruskiej;
1243 – klęska Krzyżaków nad jeziorem Rządz (obecnie w granicach miasta) z łupieska wyprawa Litwinów. W lipcu tego roku papież Innocenty IV, działając w interesie Krzyżaków, dokonuje podziału biskupstwa pruskiego Chrystiana na cztery nowe diecezje. Wkrótce wybucha pierwsze powstanie pruskie.
1245 – 4 grudnia umiera, prawdopodobnie w Lyonie gdzie rezydował wówczas papież, biskup Prus Chrystian. Dzięki jego staraniom papież powołuje arcybiskupstwo pruskie obejmujące diecezje pruskie jak też inflanckie.
1263 – umiera biskup Heidenryk, następca Chrystiana w diecezji chełmińskiej. Wkrótce po tej dacie (około roku 1265) pojawia się dokument wspominający komtura krzyżackiego w Grudziądzu – jest to pierwszy źródłowy dowód obecności Krzyżaków w tym mieście.
1286 – miasto Grudziadz wspomniane w zapiskach rocznikarskich w kontekście zagrażającego najazdu tatarskiego.
1291 – 18 czerwca mistrz krajowy zakonu krzyżackiego Meinhard z Querfurtu wystawił przywilej dla miasta Grudziądza nadający mu obowiązujące w państwie krzyżackim prawo chełmińskie w miejsce dotychczas funkcjonującego tam prawa (prawdopodobnie magdeburskiego).
1299 Zakończono budowę kaplicy w zamku krzyżackim.
1351 Ukończono budowę ?spichrza Bornwalda? ? pierwszego w nadwiślańskim kompleksie.
1380 Na Rynku powstał Ratusz, w którego piwnicach wielki mistrz Winrych von Kniprode zezwolił na wyszynk piwa.
1396 Na uzbrojeniu zamku znajdowało się 6 armat lekkich i 2 armaty na kule kamienne.
1410 W bitwie pod Grunwaldem 15 lipca śmierć poniósł komtur grudziądzki Wilhelm von Helfenstein; dwa tygodnie później miasto zajęli Polacy.
1411 Na Rynku, w obecności wielkiego mistrza Henryka von Plauena, bez wyroku sądowego ścięto rycerza Mikołaja z Ryńska.
1454 Mieszkańcy wypędzili Krzyżaków z Grudziądza.

PRUSY KRÓLEWSKIE

1466 Po raz pierwszy w Grudziądzu odbył się sejmik generalny Prus Królewskich.
1500 Powstają pierwsze murowane domy.
1522 Mikołaj Kopernik 21 marca na sejmiku generalnym Prus Królewskich wygłosił traktat o monecie.
1552 Król Zygmunt August udzielił zgody na przekopanie kanału Trynka, według legendy na podstawie projektu Mikołaja Kopernika.
1626 Król Zygmunt III Waza 30 września wydał polecenie budowy stałego mostu przez Wisłę.
1629 Szwedzi po raz pierwszy najechali na miasto.
1631 Rozpoczęto budowę Pałacu Opatek.
1646 Miasto stało się własnością królowej Marii Ludwiki, która ze starostwa grudziądzkiego czerpała dochody.
1647 Sejm Rzeczypospolitej w marcu zezwolił na założenie Kolegium Jezuickiego.
1655 Szwedzi po raz drugi najeżdżają na Grudziądz oraz wypędzają z miasta jezuitów i benedyktynki.
1656 Grudziądz przez dwa lata był siedzibą głównej kwatery armii Karola Gustawa. Król z rodziną mieszkał na zamku.
1657 Powstał pierwszy plan Grudziądza, służący Szwedom w planowaniu umocnień.
1659 Wojska polskie w sile 15 tys. żołnierzy, pod wodzą marszałka wielkiego koronnego Jerzego Lubomirskiego, w sierpniu zdobyły szturmem miasto i zamek; wycofujący się Szwedzi spalili połowę miasta.
1678 Odbyło się pierwsze przedstawienie teatralne, wystawione przez uczniów Kolegium Jezuickiego.
1703 Szwedzi najechali na Grudziądz po raz trzeci.
1707 Miasto okupowali Rosjanie (do 1718 roku).
1711 Na zamku przebywał car Rosji Piotr I.
1721 Kościół jezuicki pw. św. Franciszka Ksawerego został konsekrowany 13 grudnia.
1728 Rozpoczęto budowę klasztoru benedyktynek.
1750 Na mocy przywileju króla Augusta III Sasa założono kościół i klasztor reformatów.

OKRES ZABORÓW

1772 Na mocy konwencji rozbiorowej Grudziądz został zagarnięty przez Prusy
1776 Budowę twierdzy na wzgórzu nieopodal miasta rozpoczęto 6 czerwca (oddano do użytku w 1789 roku).
1778 Król pruski Fryderyk II nakazał rozebrać zamek.
1785 Poświęcono nowo zbudowany kościół ewangelicki na Rynku.
1802 W budynkach klasztoru reformatów utworzono zakład poprawczy, następnie więzienie (zakład karny działa tam do dziś).
1806 Wojska napoleońskie zdobyły miasto i przez pół roku oblegały cytadelę (nieskutecznie).
1816 W dawnym Kolegium Jezuickim powstało Seminarium Nauczycielskie (do 1896 r.).
1834 Wybudowano siedzibę loży masońskiej przy ul. Wybickiego.
1843 Wybrukowano pierwsze ulice.
1844 Wybudowano synagogę na ul. Mickiewicza (zburzyli ją Niemcy w 1940 roku).
1865 Latarnie gazowe rozświetliły ulice Grudziądza.
1867 U ujścia Rowu Hermana do Wisły zbudowano port rzeczny.
1872 Cytadelę rozbrojono, przeznaczając ją na koszary i magazyny.
1873 Powstał Żydowski Zakład dla Sierot fundacji Caspra Lachmanna przy ul. Mickiewicza.
1876 W kwietniu rozpoczęto budowę mostu kolejowo-drogowego przez Wisłę (ukończono w 1879 roku).
1877 Uruchomiono stałą komunikację pasażerską na Wiśle na trasie Grudziądz ? Gdańsk.
1878 Uruchomiono linię kolejową do Jabłonowa; rok później do Laskowic, w 1882 do Torunia, a w 1883 do Malborka.
1883 Zbudowano neogotycki gmach Poczty.
1884 Otwarto Miejskie Muzeum Starożytności.
1885 Rozebrano większą część średniowiecznych murów miejskich i zasypano fosy.
1891 Rozpoczęto rozbudowę Twierdzy Grudziądz.
1896 Uruchomiono konną linię tramwajową z dworca kolejowego do ogrodów Tivoli (od 1899 elektryczną).
1897 Powstało pierwsze w Polsce stowarzyszenie naturystów, którzy utworzyli ogrody działkowe ?Kąpiele słoneczne?.
1903 Pożar kilku spichrzów; po odbudowie niektóre z nich przeznaczono na cele mieszkaniowe.
1904 Wybudowano murowany dworzec kolejowy.
1907 Uroczyste otwarcie Parku Miejskiego.
1908 Na Wiśle 1 lipca otwarto pływające kąpielisko.
1913 Wiktor Kulerski wydał drukiem pierwszy przewodnik po Grudziądzu.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

1920 23 stycznia powrót Grudziądza do Macierzy.
1923 Do Grudziądza na stałe przybył 18. Pułk Ułanów Pomorskich, stacjonujący w cytadeli.
1925 Grudziądz otrzymał złoty medal za zieleń miejską.
1933 W 250. rocznicę Odsieczy Wiedeńskiej założono Ogród Botaniczny króla Jana III Sobieskiego.
1935 Oddano do użytku odkryty basen w Tarpnie.

DZIEJE NOWOŻYTNE

1939 Wojska niemieckie wkroczyły do miasta 4 września.
1945 Po sześciu tygodniach walk, 6 marca wojska hitlerowskie poddały się; 75% budynków zostało zniszczonych lub mocno uszkodzonych.
1956 Muzeum zajęło barokowy gmach klasztoru benedyktynek.
1972 Otwarto Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne; w tym roku odkryto pod Grudziądzem złoża bogatej w minerały solanki.
1980 Na Igrzyskach Olimpijskich w Moskwie Bronisław Malinowski, zawodnik GKS Olimpia, zdobył złoto w biegu na 3000 m z przeszkodami (zginął rok później w wypadku na grudziądzkim moście).
2006 Uruchomiono obiekty Geotermii wykorzystujące solankę w rekreacji i lecznictwie.
2010 Zakończyła się rewitalizacja Rynku; papież Benedykt XVI podniósł farę do rangi bazyliki mniejszej.
2011 Grudziądz skomunikowano z autostradą A1.
2014 Na odnowionej Górze Zamkowej, na fundamentach dawnej wieży zamkowej, stanęła wieża widokowa Klimek; w tym samym roku oddano do użytku zrewitalizowany Port Schulza z Mariną Grudziądz oraz w Parku Miejskim odtworzono historyczny ogród różany z 1914 roku.
2015 Na grudziądzkim Rynku stanęła ławeczka z Mikołajem Kopernikiem ekonomistą.
2017 Spichlerze otrzymały tytuł Pomnika Historii.
2019 Otwarto sezonową kawiarnię na Górze Zamkowej.
2022 Otwarto Muzeum Handlu Wiślanego Flis przy ul. Spichrzowej.